Metin Akta?o?lu / Milliyet.com.tr - AIDS, 2001 y?l?nda yakla??k 3 milyon ki?inin ölümüne yol açt?. Bu ölümlerin yüzde 70'i Afrika'dayd?. Hastal???n ba?l?ca tedavi yöntemi olan antiretroviral tedavi, o günlerde de oldukça etkiliydi lakin dünyan?n ço?u için ula??lamaz derecede pahal?yd?. Y?ll?k 10 bin ila 15 bin dolar tutan masraflar? kar??layamayan çok say?da insan bu sebepten ya?am?n? yitiriyordu. Çözümü Hindistan merkezli çokuluslu ilaç ?irketi Cipla masaya getirdi. En yeni muadil HIV tedavisini uluslararas? yard?m kurulu?u S?n?r Tan?mayan Doktorlar'a y?ll?k sadece 350 dolara (yakla??k 14 bin lira) teklif ettiler. Bu, söz konusu ilac?n piyasadaki mevcut ilaçlara göre yüzde 97 oran?nda daha ucuz oldu?u anlam?na geliyordu.

Söylentiyi duyan The New York Times muhabiri Donald G. McNeil Jr., Cipla'n?n deneyimli kimyagerlerinden Yusuf Hamied'i arad? ve ilac? gerçekten günde 1 dolara verip veremeyeceklerini sordu. Haber ertesi gün man?etteydi. S?n?r Tan?mayan Doktorlar yetkilisi Toby Kaspar, Cipla'n?n teklifinin AIDS'le mücadelede 'her ?eyi de?i?tirece?ini' söylemi?ti. Hindistan k?sa sürede küresel HIV mücadelesinin omurgas? haline geldi.

25 M?LYONDAN FAZLA ?NSANIN HAYATI KURTULDU

ABD söz konusu muadillerle iki y?l içinde Sahraalt? Afrika ve ötesine HIV tedavisi ula?t?rmay? amaçlayan 15 milyar dolarl?k devasa program PEPFAR'? (ABD Ba?kan?'n?n AIDS'le Mücadele Acil Durum Plan?) hayata geçirdi. Raporlar bu program?n tek ba??na 25 milyondan fazla insan?n hayat?n? kurtard???n? gösteriyor. Ortaya ç?kan bu fiyat rekabeti, küresel çapta HIV ilaçlar?n?n maliyetinin dü?mesine yard?mc? oldu. 'Günde 1 dolar' teklifi tam anlam?yla bir mucize gibi görünse de, i?in asl? farkl?yd?.Bugünden bak?nca söz konusu ad?m sessizce büyüyen bir ilaç devriminin meyvesi olarak de?erlendiriliyor. Asl?nda Hindistan, 'dünyan?n ilaç deposu' olma yolunda bir dizi bilinçli ve meydan okuyan tercihe imza atarak bunu ba?ard?.



Günümüzde Hindistan men?eli muadil ilaçlar tüm dünyada yo?un bir ?ekilde kullan?l?yor. Tahminlere göre, ABD pazar?na giren reçeteli tablet ve kapsüllerin yakla??k yüzde 60'? art?k Hindistan'da üretiliyor. Afrika ve birçok Asya ülkesinde bu oran daha da yüksek. UNICEF ve Küresel Fon gibi büyük yard?m kurulu?lar?, HIV ilaçlar?n?n ve di?er temel ihtiyaçlar?n?n ço?unu Hintli ilaç üreticilerinden temin ediyor. Muadil ilaç rekabeti yoksul ülkelerde tercih edilen HIV tedavisinin y?ll?k 45 dolar?n (yakla??k 1900 lira) alt?na dü?mesine neden oldu.

Ancak Hindistan'?n bu hakimiyetinin bir bedeli oldu. Son zamanlarda, Hindistan'dan yay?lan kontamine öksürük ?uruplar?n?n 140'tan fazla çocu?un ölümüne yol açt??? ortaya ç?kt?. Lakin Hindistan men?eli üreticilere ba??ml?l?k o kadar artm?? durumda ki, 2023'te kritik bir kanser ilac? üreten tek bir Hint fabrikas? kapan?nca, ABD hastaneleri kemoterapiyi k?s?tlamak zorunda kald? ve hatta 'acil ithalat' talebiyle Çin'e yöneldi.

Fakat global pazar?n uygun fiyatl? ve hayat kurtaran (HIV'i bir ölüm ferman?ndan tedavi edilebilir bir hastal??a dönü?türen muadiller gibi) ilaçlar?n bolca tedarik edilmesi kar??l???nda mümkün olan en dü?ük fiyat?n hedeflenmesine raz? oldu?u sistemde Hindistan'?n yükü artabilir. Fakat Vox için bu konuyu kaleme alan Pratik Pawar'a göre as?l soru, Hindistan'?n tüm dünya için ilaç üretip üretemeyece?i de?il. Bunlar? güvenli ve güvenilir bir ?ekilde üretip üretemeyece?i ve gelece?in ihtiyaçlar?na uyum sa?lay?p sa?layamayaca?? sorusu. Peki Hindistan, nas?l dünyan?n eczanesine dönü?tü?

Al?nt? Metni?laçlara eri?im için kampanyalar yürüten bir halk sa?l??? aktivisti olan Achal Prabhala bu politikay? de?erlendirirken "Sadece üretim sürecinde patent olmas?, patent olmamas?yla e?de?er"ifadelerini kulland?. Cipla da dahil olmak üzere yeni üretici furyas?, tersine mühendisli?i önce bir zanaata, sonra da bir endüstriye dönü?türdü. Hindistan'?n muadil ilaç endüstrisi geli?ti ancak ülke d???nda neredeyse hiç kimse bunu umursam?yordu. Zira Hint üreticilerin küresel ilaç pazar?nda tuttu?u yer bir küsürattan ibaretti. Ancak 1984'te ABD'de al?nan bir karar Hindistan'?n muadil ilaç endüstrisini h?zla güçlendirdi.



Hatch-Waxman Yasas? sayesinde muadil ilaç üretiminde y?llarca süren ve son derece pahal? klinik deneyleri tekrarlanmayacak, üreticiler sadece kendi versiyonlar?n?n vücutta orijinal markal? ilaçla ayn? ?ekilde davrand???n? göstermesi yetecekti. Bu yasa muadil ilaçlar?n ABD pazar?na art?k çok daha kolay ve ucuz bir ?ekilde girmesinin önünü açt?. ?kinci kritik hamle ise Cenevre'den geldi. Dünya Sa?l?k Örgütü, 2001'de BM kurumlar? ve yard?m fonlar?n?n alaca?? ilaçlar? incelemek üzere bir ön yeterlilik program? ba?latt?. Muadil üretiminde deneyimli Hint üreticiler program?n kalite standartlar?n? h?zla kar??lad? ve birkaç y?l içinde onayl? ilaç listelerindeki HIV, tüberküloz ve s?tma ilaçlar?n?n büyük bir k?sm?n? kar??lar oldu. 2000'lerin ba??nda Hindistan dü?ük maliyetli muadillerin aç?k ara en önemli sa?lay?c?s? konumuna geldi.

H?ND?STAN BU ?LG?NÇ PATENT S?STEM?N? NASIL KORUYAB?LD??

Bat?l? ilaç ?irketleri, medya devleri ve teknoloji devleri ise Hindistan'?n patent modelini do?rudan bir tehdit olarak görüyordu. Lobi faaliyetleriyle meseleyi kural ihlallerinin yapt?r?mlar? tetikleyebilece?i Dünya Ticaret Örgütü'ne (DTÖ) kayd?rmay? ba?aran ?irketler, ilaçlar? da 1995'te imzalanan küresel ticaret anla?mas? TRIPS'in (Fikri Mülkiyet Haklar?n?n Ticaretle ?lgili Yönleri) içine dahil etti. DTÖ üyesi Hindistan'a da patent yasas?n? de?i?tirmesi için 10 y?l tan?nd? lakin 9. senenin içinde yani 2004'te BJP liderli?indeki koalisyon ülkedeki genel seçimin kaybeden taraf? oldu ve yeni hükümet göreve ba?lar ba?lamaz TRIPS'i hedef ald?. Kongre Partisi liderli?indeki yeni koalisyon Mart 2005'te ?anlaml? inovasyon? yolunu bulacakt?.

Yeni 'anlaml? inovasyon'maddesi, ilaç sektörünün en sevdi?i hilelerden biri olan 'evergreening'takti?ini do?rudan hedef al?yordu. 'Evergreening'yöntemiyle, ?irketler eski bir ilaçta küçük de?i?iklikler yaparak tekellerini geni?letebiliyordu: Yeni bir kaplama, farkl? bir tablet materyali, yava? sal?n?ml? bir versiyon... Yeni kural ise eski bir ilac? yeniden paketleyerek yeni bir patent alman?n önüne geçiyordu. Yeni bir patent versiyonuna ba?vurabilmek için ilac?n hastalar üzerinde gerçekten daha iyi çal??t???n? göstermeniz gerekiyordu. 2006'da ?sviçreli ilaç devi Novartis, yürütmeyi durdurma karar? için Hindistan'da harekete geçse de 2013'te davadan eli bo? döndü.

H?ND?STAN'IN GELECE?? TEHL?KEDE

Hindistan kurallar? çi?nemeden esnetti ve dünya bu sayede daha ucuz muadillere kavu?tu. Ancak bu pazarl?k, yaz?l? olmayan bir vaade dayan?yordu: Evet, muadiller ucuz olacakt? ama i?e de yarayacakt?. Bugün uzmanlar elde ettikleri bulgularla bu temelin çat?rdad???n? söylüyor. Y?llar boyunca ara?t?rmac? gazeteciler -tam da bu meseleye de?inen Bottle of Lies adl? kitab?n yazar? Katherine Eban gibi muhabirler- yoksul ülkelerdeki Hint yap?m? ilaçlar? standartlar?n alt?nda veya kontamine olduklar?n? öne sürdü ancak halk sa?l??? çevreleri d???nda bu uyar?lar neredeyse hiç dikkate al?nmad?.



2022'de iki ölümcül salg?n, kontamine ilaçlar?n Hindistan'?n güvenlik önlemlerini nas?l a?abildi?ini gösterdi. Gambiya'da, çocuklarda görülen akut böbrek enfeksiyonu vakalar? dört Hint yap?m? öksürük ?urubuyla ili?kilendirildi; DSÖ, laboratuvarlar?n ürünlerde dietilen ve etilen glikol tespit etmesinin ard?ndan küresel bir uyar? yay?nlad? ve bu süreçte 141 çocuk ya?am?n? yitirdi. Birkaç ay sonra Özbekistan, ba?ka bir Hint firmas?n?n ?uruplar?yla ba?lant?l? çocuk ölümleri bildirdi; bu olay nedeniyle 23 ki?i hapis cezas?na çarpt?r?ld?. Ayn? y?l DSÖ, Hindistan'?n ilaç denetiminin ne kadar sallant?l? olabilece?ini vurgulayan küresel bir uyar? yay?nlad?.

G?ZL? VE ?K? YÖNLÜ B?R S?STEM

?laç sektöründeki kanuna ayk?r? uygulamalar? kamuoyuna duyuran halk sa?l??? aktivisti Dinesh Thakur ve bir di?er aktivist Prabhala'ya göre, Hint ilaç endüstrisi gizlice iki yönlü bir sistem i?letiyor: Biri yabanc? müfetti?leri etkilemek için in?a edilmi? fabrikalar, di?eri ise Hindistan ve daha yoksul pazarlar için üretim yapan imalathaneler. Eyaletler üreticilerden lisans ücreti toplad??? için fabrika kapatmaya yana?m?yor. Kötü niyetli ki?iler yakalansa dahi cezalar büyük ölçüde idari: 60 günlük bir görevden uzakla?t?rmadan sonra ?ah?slar i?lerine geri dönebiliyor. Ayn? zamanda iddialara göre birçok üretici ?sadece denetimlerden s?yr?lacak kadar? gere?ini yap?yor.

Gambiya skandallar?n?n ard?ndan Hindistan çap?nda denetimler gerçekle?tirildi ve üreticilere tesislerini DSÖ standartlar?na yükseltmeleri veya kapatmalar? söylendi. Baz? üreticilerin lisanslar? iptal edildi, birkaç i?letme sahibi ise tutukland?. Ancak DSÖ Hindistan'?n hâlâ "uzun bir yol kat etmesi gerekti?ini" belirtiyor.

Lakin Pawar'a göre Hindistan ilaç sistemini yeniden düzenlese bile, farkl? zorluklarla kar??la?abilir:

Al?nt? MetniBat?l? büyük ilaç üreticileri genellikle gelirlerinin yakla??k yüzde 20'sini ar-ge'ye harcarken, Hint ilaç ?irketleri yüzde 7'ye yak?n bir orana sahip. 2024'te, sedef hastal??? ve artriti tedavi eden Novartis'in tek bir ilac?, Hindistan'?n en büyük ilaç ?irketi Sun Pharma'n?n tüm küresel faaliyetlerinde elde etti?i gelirden daha fazla gelir elde etti.

Yorumlar bir yol bulamazsa Hindistan'?n 'dünya eczanesi' modelinden ?dünün ilaçlar?n?n eczanesi? olma riskiyle kar?? kar??ya oldu?unu söylüyor. Pawar, "Hindistan kalite krizini çözebilir ve yeni bilime yat?r?m yapmaya ba?layabilirse, u?runa mücadele etti?i yasa, t?pk? bir zamanlar HIV tedavisinde oldu?u gibi, yeni nesil ilaçlar?n fiyatlar?n? dü?ürmek için bir kez daha kullan?labilir"diyor. Aksi takdirde zorluklarla kazan?lan radikal patent yasas?, ço?unlukla sembolik kalacak ve Hindistan, yapmay? seçtiklerinden çok, küresel sa?l?k için yapabilecekleriyle hat?rlanacak.


Kaynak ; Milliyet