Zeynep Dilara Akyürek / Milliyet.com.tr - "Çevreyi en çok kirleten varl?k insand?r" sözünü pek çok kez duymu?sunuzdur. Ancak bu dü?ündü?ünüz gibi sadece do?aya zarar vermerkle ya da sanayi ve sanayi ürünlerini kullanmakla s?n?rl? de?il.Her nefesinizde bu kirlili?i art?r?yor olabilirsiniz,nas?l m?? ?lkokul ça??nda pek ço?umuzun ö?rendi?i bir bilgiye göre, insanlar oksijen al?r karbondioksit verirken a?açlar karbondioksit al?p oksijen verir. Geceleri ise a?açlar da t?pk? insanlar gibi oksijen al?r ve karbondioksit salar.Böylece solunum yapan her canl?, havaya karbondioksit yaym?? olur.Yani, e?er hava kirlili?ini karbondioksit sal?n?m? olarak tan?mlayacak olursak, asl?nda hepimiz havay? kirletiyoruz. Karbondioksit, do?al süreçler sonucu havada belirli bir oranda bulunur ve yay?l?m? do?an?n dengesinin bir parças?d?r.Normalde 1000'de 3 ila 4 olan bu oran, her geçen gün art?yor ve günümüzde 1000'de 8'i buluyor. ??te sorun da tam olarak burada ba?l?yor. Her gün milyarlarca ton karbondioksit sal?n?m? yap?l?rken, kirlili?i ve karbon sal?n?m?n? nas?l engellenebilir?Norveç'te bulunan bir denizcilik ?irketi dünyay? korkunç bir sona haz?rlamas?ndan endi?e etti?i karbondioksit için bir proje geli?tirdi.Milyarlarca ton karbondioksitle sava?acak 4 gemi in?a edildi.Her ?ey yolunda giderse gemiler karbondioksiti yakalay?p denizin 2 bin 600 metre derinine basacak ve depolayacak. Bu ?ekilde temizlik ve geri dönü?üm sa?lanacak. Ancak bunun dezavantajlar? ve tehlikeleri de var, hem de binlerce canl?n?n yok olu?una sebep olacak kadar! Sakarya Üniversitesi Fen Fakültesi Kimya Bölümü Fizikokimya Anabilim Dal? Ö?retim Üyesi Prof. Dr. Murat Teker projenin risklerini, Kocaeli Üniversitesi Denizcilik Fakültesi Ö?retim Üyesi ve Kaptan Doç. Dr. Ozan Hikmet Ar?can ise gemilerin ve kaptanlar?n?n kritik rolünü tüm detaylar?yla Milliyet.com.tr'ye anlatt?.



SADECE 4 GEM?DE TOPLANAN DÜNYAYI KURTARIR MI?

1880'den bugüne bir yolculuk yapt???m?zda pek çok ?eyin eskisine oranla artt???n? görürüz. Hastal?klar, teknolojik cihazlar, sava?lar, toplumsal sorunlar, yenilikler ve her türlü farkl?l?k... Bunlar?n hepsinin art???n?n temelinde ise insan nüfusunun da art?yor olmas? geliyor. Öyle ki üretim ve tüketim de dolay?s?yla art??a geçiyor ve yeni teknolojiler kirlili?i de beraberinde getirecek sistemleri dünyam?za ta??yor. 1880 y?l?nda 25 milyon olan dünya nüfusu, bugün 8 milyar 142 milyona ula?t?. Ayn? dönemde, atmosferdeki karbondioksit oran? da yüzde 45 artarak rekor seviyelere ç?kt?. Sera etkisine neden olan ba?l?ca gazlardan biri olan karbondioksit, 1880'de yakla??k 291 ppm (milyonda bir birim) iken, günümüzde bu de?er yüzde 45 artarak 421 ppm'ye yükseldi.?nsan nas?l oluyor da karbondioksiti art?r?yor diye dü?ünecek olursan?z basit bir hesaplamayla anlatmak mümkün.2025 y?l? itibar?yla dünya nüfusu yakla??k 8 milyar ki?iye ula?m?? durumda. Ortalama bir yeti?kin, solunum h?z? ve metabolik süreçler dikkate al?nd???nda, günde yakla??k 0,9 kilogram (900 gram) karbondioksit sal?yor. Bu verilere göre, yaln?zca insanlar?n solunum yoluyla bir günde atmosfere yayd??? karbondioksit miktar? yakla??k 7,2 milyon ton. Peki, her biri 1,5 milyon ton karbondioksit ta??yabilen yaln?zca dört gemi, bu devasa miktar?n ne kadar?n? temizleyebilir? Kaptan Doç. Dr. Ozan Hikmet Ar?can aç?klad?.

Al?nt? Metni


Peki bu miktar temizlik için yeterli mi? Prof. Dr. Murat Teker ?öyle aç?klad?:

"Karbondioksit seviyelerindeki de?i?imler, dünyan?n so?umas?na ve iklim dengesinin bozulmas?na neden oluyor. Atmosfere sürekli karbondioksit sald???m?z için bu gaz?n konsantrasyonu giderek art?yor. Atmosferde karbondioksitten daha zararl? bir gaz yok, bu nedenle özellikle sanayi kaynakl? emisyonlar büyük önem ta??yor. Fabrikalar?n bacalar?ndan kontrolsüz ?ekilde ç?kan gazlar mutlaka denetim alt?na al?nmal?. Her ne kadar bu gazlar?n çevreye etkisi tek ba??na çok büyük görünmese de, karbondioksit sürekli ve yo?un olarak üretilen bir gaz. As?l sorun, fosil yak?tlar?n kullan?m?yla ortaya ç?kan toplam emisyon miktar?. Bu nedenle, bir geminin ta??d??? karbondioksit yükü ve bu süreçte harcad??? yak?t miktar?n?, bir ?ehrin yaln?zca bir günde üretti?i karbondioksit miktar?yla k?yaslamak gerekir. Karbondioksiti ta??y?p bir yerlere depolamaktan ziyade, bu gaz?n üretimine neden olan faaliyetleri azaltmak daha etkili bir çözüm. Bugün dünya üzerinde 8 milyar insan ya??yor. Çekti?iniz her nefeste ortama yakla??k yüzde 2 ila yüzde 3 oran?nda karbondioksit b?rak?yorsunuz. Yani yaln?zca insan solunumu bile, küresel karbondioksit art???nda dikkate al?nmas? gereken bir etkendir. Bunu tamamen engellememiz mümkün de?il. Bu yüzden esas yap?lmas? gereken, enerjiyi en verimli ?ekilde kullanmak ve daha sürdürülebilir enerji kaynaklar?na yönelmek. Güne? enerjisi, hidroelektrik santraller ve rüzgâr enerjisi gibi alternatifler, fosil yak?tlara olan ba??ml?l??? azaltmada önemli rol oynuyor."




YA DEPREM OLURSA? AÇI?A ÇIKAN KARBOND?OKS?T ÖLÜMCÜL MÜ?

Planland??? gibi ilerlerse, karbondioksit deniz dibinde depolanabilir ve her ne kadar çok dü?ük miktarda da olsa, atmosferden bir k?sm? temizlenmi? olur. 2 bin 600 metre derinlikteki deniz taban?na yerle?tirilecek karbondioksit, burada güvenli ve kontrollü bir ?ekilde saklanabilir. Ancak bu yöntemin baz? riskleri de var. Özellikle Norveç'in çevresi, çok say?da fay hatt?yla çevrili oldu?undan, olas? bir deprem durumunda bu bölgede depolanan karbondioksitin s?zmas?, binlerce deniz canl?s?n?n ya?am?n? yitirmesine neden olabilir. Her ne kadar Norveç aç?klar?nda bir levha s?n?r? bulunsa da, ülke bugüne kadar büyük depremlerle sars?lmad?. Bölgenin jeolojik yap?s? ve fay hatlar?n?n özellikleri, en fazla 5.9 büyüklü?ünde depremler üretme potansiyeline sahip. Nitekim 1904 y?l?nda meydana gelen 5.4 büyüklü?ündeki depremin ard?ndan, Norveç ciddi bir sismik aktivite ya?anmam??. Bu nedenle, jeolojik ko?ullar göz önünde bulunduruldu?unda Norveç, karbondioksit depolamak için uygun bir yer olabilir. Ancak bu sistem, dünyan?n her bölgesinde ayn? ?ekilde uygulanamayabilir. Peki, deprem d???nda bir nedenden ötürü deniz dibinde depolanan karbondioksitte meydana gelebilecek bir s?z?nt?, ölümcül sonuçlar do?urabilir mi? Prof. Dr. Murat Teker, dünyan?n en tehlikeli gazlar?ndan biri olan karbondioksitin bu tür durumlarda yaratabilece?i etkileri ?öyle aç?klad?:

"Gazl? içecekler kapal? kab?n içinde bulundu?u zaman bas?nç alt?ndad?r. Dolay?s?yla çözülmü? vaziyettedir. Ancak denizin o derinli?indeki canl?lar bu karbondioksiti soluduklar? zaman ölebilir, bo?ulabilir. Solunum yetmezli?i olu?ur ve ölebilirler. Ancak büyük miktarlarda karbondioksit kar??mas? gerekir. Zaten çözünürlü?ü de çok yüksek de?ildir. Bu derinliklerde s?v? halde oldu?u müddetçe suyla kar??mayabilir. Gaz ortama ç?kt???nda ise büyük bir alan? etkileyecektir. Mesela deprem oldu?unda ne olacak? O bölgede deprem olursa karbondioksit de yay?l?r. Bu yüzden bu riskli. Mesela gazl? bir içece?i çalkalad?n?z, kapa??n? açt???n?zda ne olur? Bir anda etrafa ta?ar. Karbondioksit de ayn? etkiyi yapar. Gaz olarak hani patlama, yanma gibi bir reaksiyon göstermez."




Karbondioksit gerçekten de gemilerin in?as?n? yapan ve projeyi yürüten Northern Lights ?irketi'nin vadetti?i gibi 'zarars?z, hatta faydal?' hale getirilebilir mi? ?nsanlar taraf?ndan üretilen karbondioksitin neredeyse tamam? atmosfere kar???r. Y?ll?k üretilen karbondioksitin yüzde 1'inden az? ticari amaçlarla kullan?l?yor. Ço?unlukla gübre endüstrisinde ve petrol ve gaz endüstrisinde geli?mi? petrol geri kazan?m? için bu gaz devreye giriyor. Di?er ticari uygulamalar aras?nda g?da ve içecek üretimi, metal imalat?, so?utma, yang?n söndürme ve seralarda bitki büyümesini te?vik etme yer al?yor. Prof. Dr. Murat Teker insan sa?l??? için de önemli noktalarda devreye giren bu gaz? 'yapay protein' detay?na de?inerek anlatt?.

Al?nt? Metni

HER GEM?YE HER KAPTAN OLMAZ! KARADEN?Z'?N TAM ORTASINDA B?R DEPO

Projenin birinci etab? kapsam?nda in?a edilen, y?ll?k 1,5 milyon ton karbondioksit kapasiteli tesisin in?as? 2024'te tamamland?. Tesisler aras?nda, karbondioksit kargolar?n? alacak bir terminal, karbondioksiti aç?k deniz depolama sahas?na ta??yacak 100 km'lik bir deniz alt? boru hatt? ve karbondioksitin deniz taban?ndan 2 bin 600 metre a?a??daki bir rezervuarda güvenli ve kal?c? bir ?ekilde depolanmas?n? sa?layacak deniz alt? enjeksiyon merkezleri yer al?yor. 2025 yaz?nda, Norveç'in Brevik kentindeki Heidelberg Materials çimento fabrikas?ndan kalkan gemiyle ilk karbondioksit depolamas? yap?ld?. Karbondioksit, kal?c? depolama için bat? Norveç aç?klar?ndaki rezervuara enjekte edildi. Kaptan Doç. Dr. Ozan Hikmet Ar?can'a göre projenin önemi, "Paris ?klim Anla?mas? ve küresel emisyon hedefleri ortadayken, karbonun sadece zararl? bir gaz olmaktan ç?k?p sanayiye, in?aata hatta g?da sektörüne hammadde olarak geri kazand?r?lmas? büyük önem ta??yor. Yani mesele sadece ta??mak de?il, çevreye zarar veren karbondioksiti de?erli bir ürüne dönü?türmek" diye özetlenebilir. Norveç, Danimarka ve ?ngiltere bu konuda ciddi yat?r?mlar yapmaya ba?lad?. ?imdilik yaln?zca 4 gemisi olan proje, bu alanda Avrupa'n?n en büyük iklim giri?imine imza at?yor. Peki ama bu gemilerin özellikleri ne ve her gemi kaptan? bu kritik seferleri gerçekle?tirebilir mi? Kaptan Doç. Dr. Ozan Hikmet Ar?can sözlerini bu konuya de?inerek ?öyle noktalad?:

"Kargo yan?c? olmad??? için patlay?c? da de?il. Tabii ki insanlara zarar verebilecek bir yük. Özellikle direkt maruz kald???n?zda ölüme neden olabilir. Onun haricinde bir sorun yok. Gemiler özel gaz tankerleridir. ?u andaki LPG enerji tankerlerine benzerler. Karbondioksite özel yap?lm??lard?r. Her tanker kaptan? bunlarda kaptanl?k yapamaz. Gaz tankerlerinde çal??m??, kompresör sistemlerini, gaz?n likit hale gelmesini sa?layan bütün sistemlerle ilgili bilgilere sahip, yeterli e?itimi alm?? insanlar?n çal??mas? gerekiyor. Yine gaz tankeri kaptanl??? sertifikas? ?art? vard?r. Henüz karbondioksitle alakal? herhangi bir sertifikaland?rma ya da e?itim söz konusu de?il. Ancak burada görev yapacak ekip mutlaka bir e?itim al?r. Firma kendi çal??anlar?n? e?itir. ?lk denemeyi bu sene yapt?lar. Önceki sene in?aat süreci devam etmi?ti. ?imdilik 4 gemi var. Türkiye de bu konuda ara?t?rmalar yapmal?. ?lk önce Türkiye'deki karbon sal?n?m? ara?t?rmal?. Bilgiler taran?p e?er çok karbondioksit yüksek miktardaysa, bu tip bir giri?im yap?labilir. Ancak bizim denizlerimiz de uygun bas?nç ve derinli?i sa?lar m?? Karadeniz'in belki tam orta k?s?mlar? olabilir. Karadeniz de sadece Türk karasular?ndan ibaret de?il. O yüzden çok iyi bir anla?mayla yap?labilir. Bu tarz gemiler genelde Güney Kore'de yap?l?yor, Japonya'da yap?l?yor. Çok ucuz maliyetli gemiler de?il, 20-25 milyon dolarl?k gemiler diyebiliriz."


Kaynak ; Milliyet