[aSpeNDos]

Zeynep Dilara Akyürek / Milliyet.com.tr - Dün gece ?srail ordusu, ?ran'?n nükleer program?n? vurmak için önleyici, hassas ve kombine bir sald?r? ba?latt?klar?n? duyurmu?tu. Bu haberden sadece saatler yeni bir geli?me ?ran Devlet Televizyonu'na yans?d?. ?R?B, ?srail'in ?ran'a düzenledi?i sald?r?larda ?sfahan eyaletindeki Natanz Nükleer Tesisi'ni de vurdu?unu aç?klad???nda ya?anacak geli?meler ve kay?plar ?ran için son derece önemliydi. 1950'lerde ba?lad?klar? 'nükleer serüveni' bugüne kadar ?ran için pek çok kriz ve anla?may? beraberinde getirmi?, 13 Haziran'da da?ran Genelkurmay Ba?kan? Tümgeneral Muhammed Bak?ri, Devrim Muhaf?zlar? Genel Komutan? Tümgeneral Hüseyin Selami dahil üst düzey askeri yetkililer ile 6 nükleer bilim insan? hayat?n? kaybemi?ti.Ya?ananlar yeni bir sürecin ba?lang?c? m? olacakt?? Yoksa ?ran'?n verece?i cevap, y?llard?r pek çok ?ekilde s?n?rland?r?lan nükleer projeleri yeniden mi gündem maddesi yapacakt?? Pek çok soru, Türkiye'nin s?n?r kom?usu için cevaplanmay? bekliyor ve Orta Do?u'da ?ekillenecek düzenin de i?areti olma özelli?ini ta??yor. Peki nükleer, gerçekten de bir tehlike mi? NATO Eski Kriz Yönetimi Uzman? Prof. Dr. Sait Y?lmaz ve Hacettepe Üniversitesi Uluslararas? ?li?kiler Bölümü Ö?retim Üyesi Doç. Dr. ?ebnem Udum, konuyu tüm detaylar?yla Milliyet.com.tr'ye anlatt?.



?RAN'IN ?SRA?L'E CEVABI NE OLACAK? FÜZEDEK? 'STARLINK' DETAYI

?ran'?n hava kuvvetleri bak?m?ndan zay?f oldu?una dair ilk i?areti, eski Cumhurba?kan? Reisi'nin hayat?n? kaybetti?i helikopter kazas?nda verilmi?ti. ?srail'in son sald?r?s?nda da ?ran'?n askeri gücü yeniden tart??ma konusu oldu. ?ran'?n gelece?i için önemli ki?i ve kurumlara yap?lan ?srail sald?r?s?na, ?ran ne diyecekti? Prof. Dr. Sait Y?lmaz konuyla ilgili, "?ran Silahl? Kuvvetleri'nin yeteneklerini aras?nda NATO'nun ve NATO'nun oldu?u bir ?srail kar??s?nda yap?labilece?i hiçbir ?ey yok. Ellerinden geleni yapmaya çal??t?lar ama burada teknoloji kazan?yor. Yani sonuçta sava?an asker de?il. Amerika Birle?ik Devletleri, ?srail, bunlar?n arkas?ndaki istihbarat te?kilatlar?, onlar?n da arkas?ndaki yak?n çal??t?klar? özel askeri ?irketler, istihbarat ?irketleri bütün bunlar bu projeleri y?llard?r geli?tiriyorlar. Dolay?s?yla ?ran'?n yapabilece?i hiçbir ?ey yok. Bu sald?r?da Starlink kullan?ld?. Starlink Amerika'n?n. Ukrayna da bunu kullan?yor. Son sald?r?larda da öyle oldu. Konteynerden ç?kan drone'lar da Starlink'le kullan?ld?. Zaten Starlink istihbarat? tamamen Amerika'ya aittir. K?talar aras? kuvvet kayd?rmay? ve istihbarat? yapabilen tek ülke Amerika. Zaten Rusya'n?n Ukrayna'da ba?ar?s?z olmas?n?n nedeni de bu. Amerika'dan?n havadaki üstünlü?ünü yenemiyorlar" diyor. Peki ama Musk ile Trump aras?ndaki gerilim Starlinklerin kullan?m? ve bölgedeki ABD statejisini nas?l etkiler? Prof. Dr. Y?lmaz bu konuyu da ?öyle aç?klad?:

"Burada bir ad?m geride olan Trump. Çünkü arkadaki Amerika'da üç tane devlet var. Bir Trump'?n ba??nda oldu?u zannetti?i devlet var. Bir onun arkas?ndaki derin devletler, bu Pentagon ve CIA'd?r. Trump oraya daha nüfuz edemedi. Bir de daha derin devlet var. O da Yahudi sermayesidir. Yani burada Trump ?u anda ne olursa olsun ?srail'e faydas? olan? yap?yor."

Sald?r? esnas?nda bölgede kesilen hava trafi?i

TÜRK?YE ?LE ORTA ASYA B?RLE??RSE...

Peki Türkiye hemen s?n?r?ndaki sava? tehlikesi için nas?l aksiyon almal?? Çat??man?n ve bölgedeki sava??n ilerlemesi durumda Prof. Dr. Sait Y?lmaz'?n Türkiye ve Türk devletlerine ili?kin yorumu dikkat çekiyor:

Al?nt? Metni'RAK?B?N GÜÇLENMES?N? GÜÇ KAYBI OLARAK GÖRÜRLER'

?ran 1950'den bu yana nükleer konusunda pek çok ad?m atm?? ve bunlar sonucunda da yapt?r?m ve anla?malarla kar??la?m??t?. Zaman zaman nükleer silahlanma konusunda yeni geli?melerle önü kesilen ?ran'?n bu serüveninin arkas?nda ne yat?yordu? Doç. Dr. ?ebnem Udum, konuyu uluslararas? ili?kilerin hassas alg?s?yla anlatt?. "Güç, her ülke için kendisinin ve çevresindekilerin potansiyelini analizine göre hesaplan?yor gibi görünüyor" diyen Doç. Dr. Udum da bu konuyu, "?srail ve ?ran aras?ndaki rekabet yeni de?il. Uluslararas? ili?kilerin temelinde devletlerin üzerinde hukuku i?letecek bir otoritenin olmamas? nedeniyle kendi güçlerine dayanmak vard?r ve bu güç askerî güçtür. Devletler hayatta kalma yani beka refleksleriyle gücü ve güvenli?i önceler. Kendilerine rakip ya da dü?man olarak gördükleri/alg?lad?klar? devletlerin askerî olarak güçlenmeleri veya onlar?nki gibi stratejik silaha sahip olmalar? 'görece güç kayb?d?r.' ?ran'?n nükleer program? ve balistik füze yetenekleri ?srail için beka sorunu olarak görülüyor" diye anlat?yor. Doç. Dr. Udum'un parmak bast??? bu nokta, pek çok ?eyin hem sebebi hem de sonucu. Peki ama nükleer programlar bunun neresinde?

"?srail'in siyasi amac?, ?ran'?n kendisine nükleer bir tehdit olu?turmas?n? önlemek oldu?undan 13 Haziran sald?r?s?nda hem kritik nükleer tesisler, hem balistik füzelerin bulundu?u yerler, askerî komuta kademesinin ve nükleer program?n önemli ki?ileri hedef alm??t?r. Bu bask?n sald?r?ya kar??l?k ?ran'?n mukabele yetene?inde bulunan drone'lar havalanm??t?r. ?srail'in siyasi amac? ?ran'?n herhangi bir ?ekilde ona tehdit olmamas?n?amaçlamaksa ?srail'in ?ran'a kar?? nükleer silah ya da cihaz kullanmas? mant?k d???d?r. Olaylar?n geli?iminde ?ran'?n nükleer program?yla ilgili olmayan bölgelerine ve kritik altyap? tesislerine sald?r?lar oldu?u görülüyor. Bu da mukabele yetene?ini dü?ürmek için yap?lm?? görünüyor." -Doç. Dr. ?ebnem Udum




Trump'?n "Haberimiz var, dahlimiz yok" sözleri ne anlama geliyor? Sald?r?dan haberdar olundu?u halde 'duymazdan gelinmesi' dahlinin oldu?unu göstermez mi? Doç. Dr. ?ebnem Udum'a göre burada ABD için önemli bir detay sakl?. Doç. Dr. Udum, bunu ?öyle aç?kl?yor:

Al?nt? MetniNÜKLEER S?LAH DEVREYE G?RER M?? TEMELLER? 2002'YE DAYANIYOR

Doç. Dr. ?ebnem Udum'a göre, ?ran'?n nükleer program?yla ilgili endi?eler 2002-2003 y?llar?nda ortaya ç?kan, Uluslararas? Atom Enerjisi Ajans?'na (UAEA) bildirilmemi? nükleer tesislerle artm??t?. Yani bugün konu?ulan nükleerin, oldukça karma??k bir geçmi?i var. Doç. Dr. Udum ?ran'?n bugüne dek geçti?i süreçten, "Nükleer Silahlar?n Yay?lmas?n?n Önlenmesi Anla?mas?'na taraf olan ve nükleer silaha sahip olmayan devletler, UAEA ile 'Kapsaml? Nükleer Güvence Anla?mas?' imzalamay? taahhüt eder. 1991 Irak Sava?? sonras?nda Irak'?n bu statüde ve anla?ma imzalam?? olmas?na ra?men, anla?madaki hukuki bo?luklar? kullanarak nükleer silah program? geli?tirdi?i ortaya ç?k?nca, bu anla?malara 1997'de bir 'Ek Protokol' haz?rland?. Bununla, güvence denetimlerini geni?letildi. ?ran, bu Ek Protokol'ü imzalam?? ancak onaylamam?? oldu?undan, uluslararas? müzakerelerle uygulamas? istendi" diye bahsediyor. Ancak tabii ki 1997, ?ran'n?n nükleer konusunda ortaya ç?kard??? tart??man?n sonu olmad?. Çünkü Doç. Dr. Udum'a göre, d?? ya da iç etmenlerle uygulama sürekli olmam??t?.

Doç. Dr. Udum bu sürecin devam?na ili?kin, "2015'te imzalanan ?ran Nükleer Anla?mas? ile ?ran'la ya?anan siyasi sorun, teknik yöntemlerle çözülmeye çal???ld?. Buna göre uranyum zenginle?tirme ile ilgili teçhizat olan gaz santrifüjlerinin say?s?n?n k?s?tlanmas?, zenginle?tirme miktar?n?n yüzde 5'in alt?nda kalmas?, Ek Protokol'de öngörülen geni?letilmi? güvence denetimlerinin uygulanmas? vard?r. Yani bu teknik düzenlemelerle ?ran'?n nükleer silaha sahip olmak için atabilece?i bir ad?m erkenden tespit edilebilecek ve daha silah için yeterli zenginle?tirilmi? uranyum elde edilmeden önlenebilecekti. JCPOA (?ran Nükleer Anla?mas?) ayn? zamanda bir güven art?c? önlem olarak görülmü?tü. ?ran içinse yapt?r?mlar?n kald?r?lmas?, yat?r?mlar?n yap?lmas?yla bir avantaj haline gelmi?ti" diyor.



Peki ama uranyum zenginle?tirme miktar?n?n yüzde 5'in alt?nda kalmas? neden istendi? Teknik detaylar vererek bunu da tüm detaylar?yla anlatan Doç. Dr. ?ebnem Udum, sözlerini ?öyle noktalad?:

Al?nt? Metni
Kaynak ; Milliyet